Aflevering 20: Optimale Stress
Stress uit zich op allerlei, meestal erg vervelende, manieren: hartkloppingen, slechte slaap, concentratieproblemen, fut- of besluiteloos zijn, snel geïrriteerd zijn, of je slecht in je vel voelen. Heel vaak zijn mensen er niet zo goed in om deze symptomen tijdig te onderkennen op de momenten dat de stress hun eigen coping strategie overstijgt, wat dan mogelijks kan leiden tot minder goed functioneren of gezondheidsproblemen.
Om zo’n structurele problemen te vermijden is het erg belangrijk om stress goed te leren onderkennen en begrijpen. Meestal wordt stress gezien als iets negatiefs, iets wat geminimaliseerd of vermeden moet worden. Terwijl stress eigenlijk een natuurlijke fysiologische reactie is die ons kan helpen om problemen net beter op te lossen. Diegenen die stress goed begrijpen kunnen de nadelen heel goed onder controle houden en de voordelen exploiteren als motor van persoonlijke groei of optimale prestatie. Er zal altijd stress zijn in elk leven, je kan er dus maar beter goed mee leren omgaan en er net je voordeel mee doen.
Technisch gezien is wat we als stress ervaren een hormonale reactie (adrenaline & cortisol) die leidt tot een gevoel van arousal: een verhoogde staat van energie (al kan die worden ervaren als onrust) en mentale focus. Het is dus een lichamelijke reactie (zowel fysiek, emotioneel, cognitief als gedragsmatig) op een waargenomen bedreiging. Eens de bedreiging voorbij is herstellen lichaam en geest zich normaal gezien snel. In bepaalde gevallen worden we echter niet vanzelf terug rustig en blijven we bepaalde symptomen ervaren en interpreteren als zorgwekkend, wat kan leiden tot chronische stress, of erger, burnout. Dat is een fase van uitputting en ontreddering waarbij je niet meer op normaal niveau functioneert.
Om deze stressgerelateerde problemen te vermijden is het essentieel om je optimaal stressniveau te leren onderkennen en om te leren gaan met de twee essentiële fasen: de fase van belasting, waar je net energiek, productief en gefocust bent, en de fase van herstel, waar je kan afkoelen, recupereren en de zaken een plaats geven. Door alert te zijn kan je leren bewegen tussen deze beide fasen, en kan je het ook trainen. Die training werkt net zoals de fysieke training volgens het principe van supercompensatie: eerst ga je door een fase van intensieve belasting en daarna door een fase van herstel, en in die herstelfase kom je door de supercompensatie op een hoger niveau uit dan waar je begonnen bent.
Je niveau van stress goed leren onderkennen is een erg persoonlijk proces, want eenieder ervaart stress op een andere manier en de reactie erop is ook erg verschillend. Sport is een harde, competitieve bezigheid en durven toegeven dat je gestresseerd bent is durven toegeven dat je ook maar een mens bent en geen machine, geen superman. Denk eraan, iedereen heeft soms stress, het is een normale, gezonde, zelfs nuttige reactie op een spannende gebeurtenis. Probeer je dus zo bewust mogelijk te zijn van waar, wanneer en waardoor je je gestresseerd voelt. Wanneer voel je het opkomen, en hoe vaak? Hoeveel % van de tijd voel je dat dingen vanzelf gaan versus moeite kosten of lastig, frustrerend zijn? Welke andere persoon vind je zelf ‘stressy’ en wat zijn daarvan de karakteristieken? Hoeveel % van de tijd ben je actief bezig versus specifiek en bewust aan het ontspannen?
Bouw zo gestaag dat zelfinzicht op – probeer de aanleidingen, de effecten en de natuurlijke copingsmechanismen te snappen. Neem notities, dat help om zaken goed onder ogen te krijgen.
Naast het onderkennen van stress is het belangrijk om voldoende ruimte te creeëren voor zowel ‘belasting’ als voor de periode van ‘herstel’. Baken met andere woorden ‘trainingsblokken’ in van ‘belasting’ waar je bezig bent met specifieke activiteiten waarvan je weet dat ze focus vragen en stress oproepen. Probeer die tijd zo goed mogelijk door te komen door je goed te organiseren en afleiding te vermijden, zo kan je gestaag meer stress aan en meer focus opbrengen. Maar zoek ook naar routines die je helpen bij het ‘herstel’ zoals bijvoorbeeld tijdig pauzes inbouwen waarbij je de tijd neemt om leeg te lopen en je geest te laten ontspannen zonder het weer op te vullen met nieuwe gedachten. Goed georganiseerde blokken van rust en slaap horen hier zeker ook bij.
Leer af te wisselen tussen stress-opbouwende en stress-afbouwende periodes, waardoor je jezelf beter en beter zal leren sturen in beide fases. Denk eraan, we zitten hier nog steeds in het hoofdstuk van de trainbare zaken, en stress is bij uitstek en in grote mate een trainbaar fenomeen waarbij je enerzijds de stressoren en stressreacties beter en beter kan leren begrijpen en beheersen en anderzijds je copingsmechanismes bij uitstek kan verbeteren. Wie dat goed kan zal merken dat hij of zij stress zelfs nodig heeft en verwelkomt om op zijn of haar volle kunnen te presteren.
